Yeraltı Edebiyatı : Bizarro Kurgu

Yazı: Meltem Uygun

Klasik kurguların deneysel yollarla aşılmaya çalışıldığı günümüz roman sanatında
anlatı unsurları bakımından marjinal bir görünüm sergileyen her eser yeraltı edebiyatı olarak sınıflandırılmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalarla ana akım edebiyatta yer almayan metinleri kapsayan bir ifade olarak “yeraltı olma” durumunu aşan ve çeşitli incelemelerle özellikleri belirlenen yeraltı edebiyatı bir tür hâlini alır. Bu durumda biçim ve içerik bakımından ana akım edebiyata dâhil edilemeyen her metin, yeraltı edebiyatı türü altında kategorize edilmemelidir. Türler arasındaki sınırların giderek silikleşmeye başladığı çağdaş edebiyat dünyasında farklı türlerin unsurlarını aynı anda taşıyan anlatıların tasnifi kimi çatışmaları beraberinde getirir.

Taşıdığı özelliklerin çeşitliliği sebebiyle herhangi bir türe dâhil edilemeyen kimi eserler, 2005 yılında bağımsız üç yayın kuruluşunun aldığı kararla bizarro kurgu olarak adlandırılmaya başlanır. Bizarro kurgu, hiç düşmeyen temposunun altında yatan eleştirel bakış açısı ve yıkıcı tavrı, aksiyonun önemli olduğu olay örgüsüne uygun şekilde hareket eden kişilerinin modern bireyi yansıtması ile dikkate alınması gereken bir türdür. Bizarre ve weirdo kelimelerinin çarpıtılmasıyla elde edilen bizarro, “tuhaf/garip” anlamına gelmektedir. Bizarro kurgu, “gariplik/tuhaflık/olağandışılık edebiyatı” olarak tercüme edilmektedir. Burada bizarro kurgu terimi için Türkçede ”uçuk yazın” kavramını kullanmak önerilebilir.

Ortaya çıktığı ilk dönemde bizarro kurgu “irreal”, “surreal”, “new absurdism”, “new weird”, bilim kurgu, fantastik edebiyat, postmodern, korku edebiyatı, edebi kurgu terimleri altında kategorize edilir. Bizarro kurgunun özünü anlamak için üç temel unsur bulunmaktadır: avangard ve karşı kültür hareketlerine karşı tutumu, kurmaca dünya ile metinsel olmayan gerçeklik arasındaki ilişki ve metindeki unsurları okurun beklentisine göre kullanma şekli. İnsan bilincinin en karanlık dehlizlerinden bilim kurgu ve fantastik unsurları çıkararak özgün eserler ortaya koyan bizarro kurgunun temel niteliklerinden biri yaratıcılıktır. Böylece bizarro kurgu avangard olma özelliği taşır.

Bizarro Kurgu Özellikleri

• Bizarro kurgu, çok az şeyin şok edici kaldığı bir çağda rahatsız edici bir kurguya sahiptir.
• Bizarro kurgu, belirlenmiş her türden kuralı tekrar tekrar aşarak saldırgan bir tavır sergiler.
• Kullandığı tema ve kişiler açısından deneysel ve yenilikçidir.
• Bizarro kurgu parodi ve hiciv unsurlarından yararlanır. Anlatıcının sunulan, kurgusal dünyaya olan mesafesini çizmek için kara mizah kullanımı vardır.
• Bizarro kurguda eğlence ön plandadır. Popüler kültür, pornografi, cinsel sapmalar gibi niş fenomenlere olan hayranlığı bizarro kurgunun karakteristiğidir.
• Bizarro kurgu, geleneksel biçim ve/veya edebî kurallara duyulan ihtiyacı önemsemez.
• Agresif bir şekilde deneysel bir dil kullanır.
• Bizarro kurgu metinlerinde gerçeklik, sınırları zorlanacak bir alan olmaktan çıkarak alt üst edilmeye çalışılan bir unsur hâline gelir.